Rối loạn tăng động giảm chú ý ở trẻ em? (P2)

CHUẨN BỊ CHO CUỘC HẸN CỦA BẠN

Bạn sẽ bắt đầu bằng việc đưa con bạn đến khám bác sĩ gia đình hoặc bác sĩ nhi khoa. Tùy thuộc vào kết quả đánh giá ban đầu, bác sĩ có thể sẽ giới thiệu bạn đến những chuyên gia như bác sĩ nhi chuyên khoa về phát triển hành vi, chuyên gia tâm lý, bác sĩ tâm thần hoặc bác sĩ nhi chuyên khoa thần kinh.

Bạn có thể làm những gì?

Để chuẩn bị cho cuộc hẹn của con bạn:

• Tạo một danh sách tất cả các triệu chứng và những khó khăn con bạn gặp phải ở nhà hay ở trường.
• Chuẩn bị những thông tin cá nhân quan trọng, bao gồm những sang chấn tâm lý hoặc những thay đổi trong cuộc sống gần đây.
• Tạo một danh sách tất cả các thuốc, các loại vitamin, thảo dược, thuốc bổ mà con bạn đang dùng.
• Mang theo sổ khám bệnh và các kết quả xét nghiệm trước đây của con bạn nếu có.
• Tạo một danh sách các câu hỏi nếu có để hỏi bác sĩ của con bạn.

Một số câu hỏi cơ bản bạn có thể cần trao đổi với bác sĩ bao gồm:

• Ngoài ADHD, có những nguyên nhân nào khác có thể gây các triệu chứng này cho con của tôi?
• Con tôi cần làm các loại xét nghiệm nào?
• Hiện có những phương pháp điều trị nào? Bác sĩ sẽ đề nghị phương pháp điều trị nào đối với con tôi?
• Có những sự lựa chọn thay thế nào cho phương pháp mà bác sĩ đang đề xuất không?
• Con tôi có những bệnh đi kèm khác. Làm thế nào tôi có thể phối hợp chăm sóc tốt nhất những bệnh này?
• Con tôi có nên đi khám chuyên khoa?
• Có sự lựa chọn chung nào cho các loại thuốc mà bác sĩ đang kê đơn cho con tôi không?
• Con tôi có thể gặp những tác dụng phụ nào khi dùng những loại thuốc này?
• Có tài liệu nào tôi có thể đọc tham khảo không? Bác sĩ có thể giới thiệu cho tôi những website nào có thể đọc tìm hiểu thông tin về bệnh này không?

Đừng ngần ngại đặt câu hỏi khi bạn có điều thắc mắc.

Những câu hỏi bác sĩ có thể hỏi bạn

Hãy sẵn sàng để trả lời những câu hỏi mà bác sĩ của con bạn có thể đưa ra, như:

• Lần đầu tiên bạn chú ý đến các vấn đề về hành vi của trẻ là khi nào?
• Những hành vi này xảy ra mọi lúc hay chỉ trong những tình huống nhất định?
• Những khó khăn của trẻ nghiêm trọng như thế nào?
• Có điều gì xuất hiện mà dường như làm xấu hơn hơn hành vi của trẻ không?
• Có điều gì xuất hiện mà dường như cải thiện hành vi của trẻ không?
• Trẻ có dùng cà phê không? Nếu có, bao nhiêu?
• Giờ giấc ngủ và thời gian biểu của trẻ như thế nào?
• Thành tích học tập trước đây và hiện tại của trẻ như thế nào?
• Trẻ có đọc sách ở nhà không? Trẻ có gặp vấn đề trong đọc sách không?
• Các phương pháp kỷ luật nào bạn sử dụng ở nhà? Phương pháp nào có hiệu quả?
• Mô tả những người sống trong nhà và những thói quen điển hình hàng ngày.

​

XÉT NGHIỆM VÀ CHẨN ĐOÁN

Nói chung, không nên chẩn đoán một đứa trẻ mắc rối loạn rối loạn tăng động giảm chú ý trừ khi các triệu chứng chính của rối loạn này xảy ra sớm trong cuộc sống của trẻ và gây ra các vấn đề nghiêm trọng ở nhà cũng như ở trường một cách liên tục.

Không có xét nghiệm đặc hiệu cho ADHD, nhưng để chẩn đoán cần:

• Kiểm tra sức khỏe, để loại trừ những nguyên nhân có thể khác .
• Thu thập thông tin, về những vấn đề sức khỏe hiện tại, tiền sử bệnh lý của trẻ và gia đình, và những báo cáo từ trường học.
• Phỏng vấn hoặc điều tra bằng bảng câu hỏi đối với các thành viên trong gia đình, giáo viên của con bạn hoặc những người khác biết rõ về con bạn, chẳng hạn như người giữ trẻ hoặc huấn luyện viên của trẻ.
• Sử dụng thang điểm đánh giá ADHD để giúp thu thập và đánh giá thông tin về con của bạn.

​

Tiêu chuẩn chẩn đoán ADHD

Để chẩn đoán một trẻ mắc ADHD cần hội đủ các tiêu chuẩn chẩn đoán trong “Cẩm nang Hướng dẫn chẩn đoán và thống kê các rối loạn tâm thần” (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, DSM) được xuất bản bởi Hiệp hội Tâm thần học Hoa Kỳ. Một số điểm chính trong tiêu chuẩn DSM-IV cần được nhấn mạnh:

• Các triệu chứng phải hiện diện ở hơn một môi trường sống (VD, ở trường và ở nhà)
• Các triệu chứng phải tồn tại ít nhất 6 tháng
• Các triệu chứng phải hiện diện trước 7 tuổi
• Các triệu chứng phải gây ảnh hưởng đến chức năng học tập, xã hội, hoặc các hoạt động nghề nghiệp
• Các triệu chứng phải quá mức so với độ phát triển của trẻ
• Các rối loạn tâm thần khác có thể gây triệu chứng tương tự phải được loại trừ

Ứng dụng tiêu chuẩn DSM-IV có thể giúp hạn chế tối thiểu sai sót trong chẩn đoán ADHD. Tuy nhiên, một số giới hạn của tiêu chuẩn này cần phải được lưu ý. Tiêu chuẩn trên bắt nguồn từ các nghiên cứu ở những trẻ được đánh giá bởi các chuyên gia tâm thần học hơn là bởi các hệ thống chăm sóc y tế ban đầu. Thiếu dữ liệu hỗ trợ cho số mục cần thiết cho chẩn đoán. Các đặc điểm hành vi chuyên biệt trong định nghĩa có thể được giải thích khác nhau tùy theo người sử dụng. Dù sao, tiêu chuẩn chẩn đoán trên, nếu được sử dụng bởi các nhân viên y tế phù hợp, vẫn có độ tin cậy khá cao.

Tùy theo các triệu chứng nổi bật, ADHD được phân thành ba nhóm nhỏ (3 phân nhóm):

• Nhóm kém chú ý
• Nhóm thiếu kiềm chế-tăng động
• Nhóm phối hợp

Phân nhóm ADHD ở một bệnh nhân có thể thay đổi theo diễn tiến thời gian.

Phân nhóm kém chú ý (ADHD-I)

Trẻ trong nhóm này thường được chẩn đoán ở khoảng 9-10 tuổi. Trẻ ADHD-I có ít nhất 6 triệu chứng trong nhóm kém chú ý tồn tại ít nhất 6 tháng, kèm biểu hiện sự kém thích nghi và thoái triển trong mức độ phát triển tâm thần:

• Thường thất bại khi cần chú ý vào chi tiết hoặc phạm những lỗi do bất cẩn trong học tập tại trường hoặc các hoạt động khác.
• Thường gặp khó khăn trong việc duy trì chú ý vào bài tập hoặc các hoạt động khác.
• Thường có vẻ không lắng nghe khi đang trò chuyện trực tiếp
• Thường không theo hướng dẫn và không hoàn tất được các bài tập tại trường, các việc vặt, các nhiệm vụ được giao (mà không phải do hành vi đối kháng hoặc không hiểu hướng dẫn).
• Thường gặp khó khăn trong các bài tập và hoạt động có tính tổ chức.
• Thường lảng tránh, không thích hoặc miễn cưỡng tham gia vào các nhiệm vụ đòi hỏi phải duy trì nỗ lực suy nghĩ, như làm bài tập ở trường hoặc bài tập về nhà.
• Thường làm mất những dụng cụ cần thiết để thực hiện nhiệm vụ hoặc các hoạt động, như làm mất đồ chơi, vở bài tập, bút chì, sách…
• Thường dễ dàng bị phân tâm bởi các kích thích ngoại lai.
• Thường hay quên các hoạt động hàng ngày.

Phân nhóm tăng động – thiếu kiềm chế (ADHD-II)

Trẻ phân nhóm này thường được chẩn đoán ở độ tuổi 6-7 tuổi. Trẻ phân nhóm ADHD-HI có ít nhất 6 triệu chứng thuộc nhóm tăng động- thiếu kiềm chế tồn tại ít nhất 6 tháng, kèm biểu hiện sự kém thích nghi và thoái triển trong mức độ phát triển tâm thần:

• Thường xuyên ngọ nguậy chân tay hoặc vặn vẹo người khi ngồi.
• Thường rời khỏi chỗ ngồi trong lớp học hoặc các vị trí khác nơi trẻ cần phải ngồi yên.
• Thường chạy nhảy hoặc leo trèo quá mức trong các tình huống không phù hợp.
• Thường gặp khó khăn khi chơi hoặc tham gia vào các hoạt động giải trí mang tính yên tĩnh.
• Thường xuyên di chuyển hoặc hành động như thể “đang bị điều khiển bởi động cơ”.
• Thường nói quá nhiều.
• Thường thốt ra câu trả lời trước khi câu hỏi được hỏi xong.
• Thường gặp khó khăn khi chờ đến lượt mình.
• Thường cắt ngang hoặc xen vào cuộc trò chuyện hoặc trò chơi của người khác.

Trẻ ADHD-HI có các kỹ năng chú ý tương đối tốt; các trẻ này chỉ đơn giản là không thể ngồi yên hoặc không thể kiềm chế hành vi bản thân. Khả năng nhận thức có thể không bị ảnh hưởng ở trẻ ADHD-HI.

Phân nhóm phối hợp (ADHD-C) – trẻ phân nhóm này thường được chẩn đoán vào khoảng 6-7 tuổi. Trẻ ADHD-C có ít nhất 6 triệu chứng nhóm kém chú ý và ít nhất 6 triệu chứng nhóm thiếu kiềm chế-tăng động. ADHD-C là phân nhóm dễ xác định nhất. Những phàn nàn thường gặp nhất bao gồm các hành vi gây hấn hoặc phá rối, tăng hoạt, thiếu kiềm chế, giảm mức chú ý. Đây là phân nhóm ADHD cổ điển và thường gặp nhất trong các nghiên cứu lâm sàng và trung tâm điều trị.

Cần lưu ý những trẻ ở lứa tuổi mẫu giáo – Khá nhiều triệu chứng ADHD thường gặp ở lứa tuổi này. Cũng vì thế, việc xác lập chẩn đoán ở trẻ < 6 tuổi thường gặp khó khăn.

Chẩn đoán phân biệt

Một số rối loạn bệnh lý khác hoặc do điều trị cũng có thể gây ra các dấu hiệu và triệu chứng tương tự như ADHD, hoặc tồn tại cùng với ADHD. Ví dụ như:

• Vấn đề về học tập hoặc ngôn ngữ
• Rối loạn cảm xúc (như trầm cảm)
• Rối loạn lo âu, bệnh lý lưỡng cực
• Rối loạn tâm thần sau chấn thương
• Rối loạn co giật
• Vấn đề về thị giác hoặc thính giác
• Hội chứng Tourette
• Rối loạn giấc ngủ
• Thuốc điều trị bệnh tuyến giáp
• Lạm dụng thuốc
• Tổn thương não bộ

Chẩn đoán ADHD ở trẻ nhỏ

Mặc dù những dấu hiệu của ADHD đôi khi có thể xuất hiện từ rất sớm, ở lứa tuổi trẻ mẫu giáo hoặc thậm chí nhỏ hơn, tuy nhiên chẩn đoán trẻ mắc ADHD ở lứa tuổi này rất khó. Bởi vì ở lứa tuổi này, những vấn đề liên quan sự phát triển ở trẻ như chậm phát triển ngôn ngữ có thể bị chẩn đoán nhầm với ADHD. Do đó, trẻ ở lứa tuổi này nếu bị nghi ngờ mắc ADHD thì cần phải có sự đánh giá của các chuyên gia gồm: chuyên gia tâm lý, bác sĩ tâm thần, bác sĩ bệnh học về ngôn ngữ, bác sĩ nhi khoa.

ĐIỀU TRỊ VÀ THUỐC

Điều trị chuẩn đối với ADHD ở trẻ em bao gồm thuốc, giáo dục, huấn luyện và tư vấn. Sự kết hợp những phương pháp này có thể làm giảm nhiều triệu chứng của ADHD, nhưng không thể điều trị triệt để rối loạn này. Bạn có thể phải mất một thời gian để xác định phương pháp nào tốt nhất cho con bạn.

Thuốc kích thích

Hiện nay, các thuốc kích thích thần kinh là loại được kê đơn phổ biến nhất đối với ADHD. Những thuốc này sẽ thúc đẩy và cân bằng mức độ các hóa chất trong não, còn được gọi là các chất dẫn truyền thần kinh, nhằm giúp cải thiện các dấu hiệu và triệu chứng của giảm tập trung, tăng động và bốc đồng, đôi khi giảm một cách đáng kể.

Ví dụ: methylphenidate (Concerta, Metadate, Ritalin…), dextroamphetamine (Dexedrine), dextroamphetamine-amphetamine (Adderall XR) và lisdexamfetamine (Vyvanse).

Các loại thuốc kích thích có sẵn gồm dạng tác dụng ngắn và tác dụng kéo dài. Bạn cũng có thể sử dụng miếng dán chứa thuốc tác dụng kéo dài, dùng dán ở hông.

Liều lượng thuốc sử dụng khác nhau giữa trẻ này và trẻ khác, nên sẽ có thể mất một thời gian để tìm ra liều lượng chính xác phù hợp cho con bạn. Và liều lượng thuốc có thể cần phải được điều chỉnh nếu xảy ra tác dụng phụ nghiêm trọng hoặc khi con bạn trưởng thành. Hãy hỏi bác sĩ về tác dụng phụ của các thuốc kích thích.

Thuốc kích thích và các vấn đề tim mạch

Mặc dù hiếm gặp, nhưng đã có một số trường hợp tử vong liên quan đến tim mạch xảy ra ở những trẻ em và thiếu niên dùng thuốc kích thích. Khả năng gia tăng nguy cơ đột tử vẫn chưa được kiểm chứng, nhưng nếu nó tồn tại, thì các chuyên gia tin rằng nó chỉ xảy ra ở những người có bệnh tim tiềm ẩn hoặc có khuyết tật về tim. Bác sĩ của con bạn cần phải chắc chắn rằng trẻ không có bất kỳ dấu hiệu nào của bệnh tim mạch và nên hỏi về các yếu tố nguy cơ gia đình đối với bệnh tim mạch trước khi kê toa những loại thuốc kích thích này.

Các loại thuốc khác

Các loại thuốc khác được sử dụng trong điều trị ADHD bao gồm atomoxetine (Strattera) và thuốc chống trầm cảm như bupropion (Wellbutrin…) và desipramine (Norpramin). Clonidine (Catapres) và guanfacine (Intuniv, Tenex) cũng đã được chứng minh có hiệu quả. Atomoxetine và thuốc chống trầm cảm hoạt động chậm hơn so với các chất kích thích khác và có thể mất vài tuần mới thấy được tác dụng. Đây có thể là lựa chọn tốt nếu con bạn không thể dùng các chất kích thích do tình trạng sức khỏe hoặc do có các tác dụng phụ nghiêm trọng khi dùng thuốc kích thích.

Hãy hỏi bác sĩ về tác dụng phụ có thể gặp của bất cứ loại thuốc nào được bác sĩ kê đơn.

Nguy cơ tự tử

Mặc dù chưa được chứng minh, nhưng hiện tại vẫn dấy lên mối lo ngại rằng có thể có sự gia tăng nguy cơ suy nghĩ tự tử ở trẻ khi dùng những thuốc điều trị ADHD thuộc nhóm không kích thích hoặc thuốc chống trầm cảm. Hãy gặp bác sĩ của con bạn nếu bạn nhận thấy bất kỳ biểu hiện muốn tự tử nào hoặc các dấu hiệu của bệnh trầm cảm ở trẻ.

Sử dụng thuốc an toàn

Việc đảm bảo con bạn dùng đúng liều thuốc được kê đơn có ý nghĩa rất quan trọng. Là cha mẹ, bạn có thể lo ngại trẻ sẽ trở nên lạm dụng thuốc hoặc nghiện thuốc kích thích. Tuy nhiên, đến nay chưa ghi nhận trường hợp nào trẻ trở nên phụ thuộc thuốc khi được điều trị bằng thuốc kích thích vì những lý do chính đáng và với liều lượng thích hợp.

Mặt khác, cũng có những lo ngại rằng anh chị em và các bạn cùng lớp với trẻ mắc ADHD có thể lạm dụng thuốc kích thích. Do đó, phải cất giữ thuốc của con bạn ở nơi an toàn và đảm bảo trẻ uống đúng liều và đúng thời điểm:

• Quản lý thuốc cẩn thận. Không nên để trẻ mắc ADHD tự quản lý thuốc của mình mà không có sự giám sát chặt chẽ của người lớn.
• Ở nhà, hãy giữ thuốc an toàn trong hộp thuốc của con bạn và đảm bảo rằng nó được khóa. Quá liều thuốc kích thích có thể gây hậu quả nghiêm trọng và có khả năng gây tử vong.
• Không đưa thuốc cho con bạn mang đến trường. Bạn hãy trực tiếp đưa thuốc của con bạn cho cán bộ y tế ở trường hoặc văn phòng y tế trường hoặc giáo viên của con bạn nếu trường của trẻ không có văn phòng y tế riêng.

Tư vấn và liệu pháp hành vi trong điều trị ADHD

Tư vấn và liệu pháp hành vi thường rất có ích đối với trẻ mắc ADHD. Các trị liệu này có thể được thực hiện bởi một bác sĩ tâm thần, một nhà tâm lý học, nhân viên xã hội hoặc các chuyên gia chăm sóc sức khỏe tâm thần khác. Một số trẻ mắc ADHD cũng có thể có những tình trạng khác như rối loạn lo âu hay trầm cảm. Trong trường hợp này, việc tư vấn có thể có tác dụng đối với cả ADHD lẫn các vấn đề khác trẻ đồng thời mắc phải.

Một số ví dụ:

• Liệu pháp hành vi. Giáo viên và phụ huynh có thể học những phương pháp thay đổi hành vi ở trẻ để đối phó với tình huống khó khăn. Những phương pháp này có thể bao gồm khen thưởng khuyến khích trẻ và phạt trẻ trải qua thời gian chờ (như đứng ở góc tường, góc nhà, hoặc một nơi riêng trong một khoảng thời gian khi trẻ làm sai).
• Liệu pháp tâm lý. Liệu pháp này giúp những trẻ lớn mắc ADHD có thể trò chuyện về những vấn đề khúc mắc hoặc gây khó chịu cho trẻ, từ đó khám phá ra những kiểu hành vi tiêu cực của trẻ và giải pháp để đối phó với các triệu chứng đó.
• Tập huấn kỹ năng làm cha mẹ. Điều này sẽ giúp các bậc cha mẹ phát triển kĩ năng học cách để hiểu và hướng dẫn hành vi của con họ.
• Liệu pháp gia đình. Liệu pháp gia đình có thể giúp cha mẹ và anh chị em của trẻ đối phó với những căng thẳng gặp phải khi sống chung với người mắc ADHD.
• Rèn luyện kỹ năng xã hội. Điều này có thể giúp trẻ học những hành vi xã hội phù hợp.

Kết quả điều trị cho con bạn sẽ đạt hiệu quả cao nhất nếu có sự tham gia đầy đủ của một đội ngũ gồm giáo viên, phụ huynh, các chuyên gia trị liệu,và bác sĩ cùng làm việc với nhau. Tự trang bị kiến thức cho bản thân về ADHD, và sau đó hãy nói chuyện với giáo viên của con bạn, giới thiệu họ đến các nguồn thông tin đáng tin cậy có thể giúp ích cho họ trong nỗ lực giúp đỡ con bạn ở lớp học.

 theo yhoccongdong.com